KAMBİYO SENETLERİ : ÇEK, BONO VE SENET

KIYMETLİ EVRAK VE KAMBİYO SENEDİ FARKLI MIDIR?

Kıymetli evrak ve kambiyo senetleri aynı şey değildir, ancak kambiyo senetleri kıymetli evrakın bir alt türüdür.Kıymetli evrak, belirli bir ekonomik değeri ve hukuki niteliği olan, içerdiği hakkın senetten ayrı olarak ileri sürülemediği ve devredilemediği belgelerdir. Kıymetli evrakın temel özellikleri şunlardır:

• Hak, Senet ve Hak ve Senet Bağlantısı: İçerdiği hak, senetten bağımsız olarak kullanılamaz.

• Devredi lebilirlik: Belirli şartlar dahilinde başkalarına devredilebilir.

• Ekonomik Değer: Belirli bir ekonomik değeri temsil eder.

Kıymetli evraklar, geniş bir yelpazede farklı türlerde olabilir, örneğin, tahviller, hisse senetleri vs. Kambiyo senetleri ise, kıymetli evrak kategorisinin içinde yer alan, hak doğurucu özellik taşıyan  ve daha spesifik düzenlemelere tabi olan belgelerdir. Bu nitelikteki her senet kıymetli evrak kapsamına girer. Yani, senet olmadan, kıymetli evrakın içerdiği hak ileri sürülemez ve devredilemez. Kambiyo senetleri, Türk Ticaret Kanunu'nda poliçe, bono ve çek olarak tanımlanır. Kanun, kambiyo senetlerinin genel bir tanımını yapmamakla birlikte, bu tür senetlerde bulunması gereken zorunlu şekil şartlarını ve ortak özellikleri belirlemiştir. Kambiyo senetleri, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu'nun 670 ile 823. maddeleri arasında düzenlenmiştir. Üç ana tür kambiyo senedi bulunur:

1. Poliçe

2. Bono

3. Çek

Uygulamada en yaygın kullanılan kambiyo senetleri bono ve çektir. Ancak, kanunda poliçe ayrıntılı olarak düzenlenmiş ve bonoya ilişkin düzenlemelerde poliçe hükümlerine sıklıkla atıfta bulunulmuştur. Çek ise, Türk Ticaret Kanunu'nun yanı sıra Çek Kanunu'nda ayrıntılı bir şekilde düzenlenmiştir. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu'na göre, kıymetli evrak, içerdiği hakkın senetten ayrı olarak ileri sürülemeyeceği ve devredilemeyeceği belgeler olarak tanımlanır.

Kısacası, her kambiyo senedi kıymetli evraktır, ancak her kıymetli evrak kambiyo senedi değildir.

Öyleyse kıymetli evrakları genel olarak şu özelliklere sahiptir :

Özellik	Açıklama
Borcun İfa Taahhüdü	Kambiyo senetlerinde yer alan hak, belirli bir miktar paranın ödenmesi borcunu içerir.
Tedavül Kabiliyetleri	Kambiyo senetleri, el değiştirme özelliğine sahiptir ve bu özelliği sayesinde hızlı bir şekilde dolaşırlar.
Senet İbrazı	Hakkın ileri sürülebilmesi için senedin ibrazı gerekir. Devri için ise senedin teslimi zorunludur.
Takibi Özel Hükümler	Kambiyo senetlerinin takibi özel yasal düzenlemelere tabidir.
Uluslararası Nitelik	Kambiyo senetleri, uluslararası işlemlerde de kullanılabilir.
Kamu Güvenine Mazhar	Kambiyo senetleri, hakkın yazıya uygun varlığına dayanan kamu güvenine sahiptir.
İmzaların Bağımsızlığı	Kambiyo senetlerinde geçersiz bir imza diğerlerini etkilemez.
Emre Yazılı Senetler	Kambiyo senetleri emre yazılıdır ve ciro edilebilirler.
Sıkı Şekil Şartları	Kambiyo senetlerinin geçerliliği için sıkı şekil şartlarına uyulması gerekir.
Soyutluk İlkesi	Senet içeriğindeki hak ile temel borç ilişkisi arasında bağlantı olmadığı ilkesidir.

KAMBİYO SENEDİNİ KİM DÜZENLER? EHLİYETSİZLİK SONUÇLARI NEDİR?

Kambiyo senedini, medeni hakları kullanma ehliyetine sahip olan her gerçek kişi veya tüzel kişilik yetkili organları veya temsilcileri düzenleyebilir. Yani, reşit gerçek kişiler veya tüzel kişilerin yetkilendirilmiş organları veya temsilcileri, kambiyo senetlerini düzenleyebilirler.

Ehliyetsizlik durumunda, kambiyo senedinin geçerliliği etkilenir. Ehliyet eksikliği süresiz şekilde şikayete konu olabilir ve icra mahkemesinde ileri sürülebilir. Ehliyetsizlik durumunda, senet sahibi olan kişi, senedin geçersizliğini talep edebilir. Ehliyetsizlik, senedin düzenlendiği anda dikkate alınır ve bu durumda senet geçersiz sayılabilir. Bu durumda, ehliyetsizlik iddiasında bulunan kişi, ehliyetsizliği ispat etmekle yükümlüdür.

Yani özetle, kambiyo senetlerini medeni hakları kullanma ehliyetine sahip gerçek veya tüzel kişiler düzenler. Ancak, ehliyetsizlik durumunda senedin geçerliliği etkilenir ve ehliyetsizlik iddiasını ispat etmekle yükümlü olan kişi, senedin geçersizliğini talep edebilir.

VEKALETEN KAMBİYO SENEDİ DÜZENLENEBİLİR Mİ?     

Evet, vekaleten kambiyo senedi düzenlemek mümkündür. Vekaleten kambiyo senedi düzenlemek, bir kişinin başkasının adına veya hesabına kambiyo senedi imzalamasını ifade eder. Örneğin, bir kişi avukatı aracılığıyla veya noter vekaletiyle başkasının adına bir kambiyo senedi düzenleyebilir.

Bu durumda, vekaleten düzenlenen kambiyo senedinde temsil edilen kişinin adı belirtilir ve altına "vekaleten", "temsilen" gibi ilavelerle vekaleti düzenleyen kişi kendi adını yazar ve imzalar. Bu şekilde, kambiyo senedinin geçerliliği ve hukuki sonuçları temsil olunan kişi adına doğar.

Ancak, vekaleten düzenlenen kambiyo senetlerinde dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta, vekaletin geçerliliğidir. Yani, kambiyo senedini vekaleten düzenleyen kişinin vekalet yetkisinin bulunması ve senedi düzenleme yetkisinin vekalet kapsamında olması gerekmektedir. Aksi halde, vekaleten düzenlenen kambiyo senedinin geçerli olması mümkün değildir.

Burada okuyucunun tekrardan imzaların bağımsızlığı ilkesini hatırlaması gereklidir; Şöyle ki :

İmzaların bağımsızlığı ilkesi, bir kambiyo senedindeki imzaların birbirinden bağımsız olarak değerlendirilmesini ifade eder. Yani, bir poliçede, bir kişinin yetkisi olmadığı veya sahte imza bulunduğu durumlarda, diğer imzaların geçerliliğini etkilemez. Bu ilke, Türk Ticaret Kanunu'nun 677. maddesi tarafından belirtilmiştir ve bono ve çekler için de geçerlidir. Bu ilke, senedin doğduğu anda mevcut olan iç sakatlıklara, örneğin ehliyetsizlik durumlarına karşı koruma sağlar. Dolayısıyla, bir imzanın geçersizliği, diğer imzaların hala geçerli olmasını sağlar.

Bu bağımsızlık ilkesinin bir sonucu olarak, Türk Ticaret Kanunu'nun 748. maddesiyle belirtilmiştir ki; bir poliçe metni değiştirildiğinde, değişiklikten sonra poliçeye imza atan kişiler, değiştirilmemiş metne ve öncesindeki imzalara göre sorumlu olurlar.Ayrıca, aval veren kişinin teminat altına aldığı borç, şekle ait eksikliklerden başka bir nedenle batık olsa bile, aval verenin taahhüdü geçerlidir. Bu durumda da, imzaların bağımsızlığı ilkesi devreye girer ve aval verenin taahhüdü geçerli olur.Geçerliliğini etkileyen bir diğer durumda kambiyo senedi üzerinde yapılan değişikliklerdir. Senet metnindeki değişiklikler, kambiyo senedinin dolaşımda bulunduğu süre içinde gerçekleşebilir. Bu değişiklikler, senet metnine eklemeler yapılması, senedin vadesinin veya meblağının değiştirilmesi, bazı kayıtların çizilmesi, senedin bir kısmının koparılarak veya okunamaz hale getirilmesi gibi şekillerde olabilir. Türk Ticaret Kanunu'nun 748. maddesi, bir poliçe metninde yapılan değişikliklerle ilgili olarak, değişiklikten sonra poliçeye imza atan kişilerin, değiştirilmiş metne ve öncesindeki imzalara göre sorumlu olacaklarını belirtir. Kambiyo senedinin lehtara verilmesinden sonra senet metninde yapılan değişiklikler tahrifat olarak adlandırılır. Bu tür bir eylem cezayı gerektirir. Kambiyo senedinin lehtara verildiği anda gerekli unsurları içermemesi durumunda senet geçersiz sayılır. Senedin tesliminden sonra, senetin dış görünüşünde bir tahrifat görülmezse, tahrifatın yapılmadığı varsayılarak "görünüşte güven ilkesi" esas alınır. Ancak, bu kabulün aksini iddia eden kişinin, tahrifatın yapıldığını kanıtlaması gerekir. Bu nedenle, kambiyo senetlerinin dolaşımda güvenliği sağlamak için, senet metnindeki değişikliklere dikkatle yaklaşmak ve tahrifatın yapılmadığını ispat etmek önemlidir.

HANGİ HALLERDE SENEDİ YERİNE GETİRMEKTEN KAÇINABİLİRİM?

Borçlunun edimini özel bir sebep dolayısıyla yerine getirmekten kaçınması Def’i denir. Borçlunun, borcun varlığını ve doğumunu kabul ettiği ancak kanundan kaynaklanan bir hakkını kullanarak borcunu yerine getirmekten kaçındığı durumlarda söz konusudur. Türk Ticaret Kanunu'nun 737. maddesi ise, emre yazılı senetlerde def’lerin düzenlendiği konuları içerir. Bu madde, borçlunun emre yazılı senetlerde ileri sürebileceği def'leri belirler.

1. Senedin hükümsüzlüğüne dair defi

2. Metinden anlaşılan defi

3. Nispi defi

Bazı hallerde ise daha sade ayrıma gidilir; bu ayrım definin etki ettiği kişiler bakımından dikkate alınır:

1.       Mutlak defi :

Mutlak def'iler, bir kambiyo senedinin borçlusunun tüm alacaklılara karşı ileri sürebileceği def'ilerdir. Dolayısıyla, senetin tüm ilgilileri bakımından, hamilin iyi niyetli olup olmadığına bakılmaksızın, bu def'iler ileri sürülebilir. Mutlak def'iler, senedin hükümsüzlüğünü gerektirir ve bu nedenle herhangi bir intihale ihtiyacı doğurmaz.

• İrade fesatlığı. Örneğin; hile, aldatma, tehdit vd.

• İmza atan kişinin ehliyetsizliği (temsil yetkisinin olmaması veya medeni haklarının kullanamaması)

• Metinde hile ( uygulamada genelde tutarın değiştirilmesi ile olur)

2.       Nispi defi :

Senet borçlusuyla belirli bir alacaklı arasındaki hukuki ilişkiden kaynaklanan def'iler, senet borçlusunun belirli bir senet alacaklısına karşı ileri sürebileceği def'ilerdir. Bu tür def'iler, senedin hükümsüzlüğünü gerektiren bazı def 'ilerle birlikte tüm kişisel def'iler bu gruba dahildir.

• Senedin ahlaka aykırı sebeple doldurulmuş olması ( kumar borcu için düzenlenmesi örnek gösterilebilir)

• Senedin hatır senedi olması

• Boş senedin sözleşmeye aykırı doldurulması

KAMBİYO SENETLERİNDE ZAMANAŞIMI

Unsurların tam olması halinde kambiyo senetlerinde zamanaşımı 3 yıldır. Zorunlu unsurların olmaması halinde adi senetlere uygulanan 10 yıllık zamanaşımı söz konusu olur.